محصول طلایی در تربیت

یک سؤال! یک کشاورز مزرعه گندم، در چه صورتی می‌تواند بهترین محصول را به دست بیاورد و یا به عبارت بهتر، باید از چه زمانی وقت و دقت صرف کند تا به بهترین محصول دست پیدا کند؟ از مرحله‌ِی چیدن محصولات؟ یا کمی زودتر، مثلاً از مرحله‌ِ سم‌پاشی؟ یا کمی زودتر، مثلاً از مرحله جداکردن علف‌های هرز؟ یا کمی زودتر، مثلاً از مرحله‌ِی آبیاری؟ یا باز هم زودتر، مثلاً از مرحله نهرکشی و مرزبندی؟ یا باز هم زودتر، مثلاً از مرحله‌ِی بذرپاشی؟ یا باز هم زودتر، مثلاً از مرحله کودپاشی؟ یا باز هم زودتر، مثلاً شخم‌زنی؟ یا باز هم زودتر از این، مثلاً از مرحله صاف کردن زمین؟ یا خیلی زودتر، مثلاً از مرحله خرید زمین؟ یا باز هم زودتر از این، مثلاً از مرحله کسب دانش و آگاهی پیرامون کشاورزی؟
 
همه ما به خوبی می‌دانیم که نابرده رنج، گنج میسر نمی‌شود و مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد. این کار و تلاش هم باید همراه با دقت و آگاهی باشد، آن هم از ابتدای کار نه وسط یا انتهایش. با این حساب تکلیف پدر و مادرهایی که دنبال گنج بی‌نظیر فرزند صالح هستند، کاملاً مشخص می‌شود. آن‌ها باید پیش از هر چیز دانش و آگاهی‌های لازم برای دستیابی به این گنج طلایی را کسب کنند و بعد قدم‌به‌قدم با دقت و حوصله طبق نقشه پیش بروند تا به آن برسند؛ البته نقش توکل به خدا و توسط به اولیاء الهی هم بر هیچ‌کس پوشیده نیست.
 

نقشه گنج

اما نقشه دست کیست؟ اگر قطعه‌های قبلی این مجموعه را خوانده باشید، یک‌صدا و بی‌تردید می‌گویید فقط و فقط خدا. خدایی که آفریننده ماست و تنها کسی است که اولاً از تمامی ویژگی‌ها و نیازهای ما با خبر است و دوما تأثیرگذاری و تأثیرپذیری ما و جهان آفرینش بر یکدیگر را تدبیر کرده و سوما راه سعادت حقیقی را می‌داند؛ بنابراین هر کس ادعا کند که بدون نیاز به آموزه‌های خدا می‌تواند مسیر صحیح تربیت و سعادت را مشخص کند، ادعای بزرگی کرده که بدون نیاز به تحقیق می‌توانیم به او بگوییم دروغ‌گو!
 
فرستادگان الهی و جانشینان ایشان و کتاب‌های آسمانی، راه ارتباط با علوم الهی هستند و هر چه لازم داریم از طریق آن‌ها به دست ما رسیده است. نقشه رسیدن به گنج طلایی فرزند صالح هم یکی از این موارد است و حالا می‌خواهیم شروع کنیم و با تک‌تک قدم‌هایی که ما به گنج می‌رساند، آشنا شویم. البته پیش از آن توجه به این نکته را فراموش نکنیم که این محصول، نتیجه عزم و تلاش دو نفر است، پدر و مادر؛ و در آموزه‌های دینی نیز دستوراتی که در این مورد داده شده، برای هر دو طرف است نه‌فقط پدر و نه‌فقط مادر. البته غیر از مواردی که مشخصاً فقط مربوط به یکی از آن‌ها می‌شود، مثلاً سفارش‌های مربوط به خوردنی‌های ایام بارداری فرزند. طبیعتاً در این مورد پدرها مخاطب نیستند! برویم سراغ قدم‌ها.
 

قدم‌های طلایی

قدم اول، آموزش دیدن. همان کسب دانش و آگاهی‌های لازم که قبل از انجام هر کاری لازم است؛ و البته در مورد کارهای حساس و مهم که در صورت خراب شدن، آسیب جبران‌ناپذیری می‌زند، لازم‌تر. و چه کاری حساس‌تر از تربیت؟ چراکه در چنین کار مهمی، انسان خودش را الگوی دیگران قرار می‌دهد و طبیعتاً اگر جناب الگو مشکل داشته باشد، نمی‌توان توقعی از الگوپذیران داشت. امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرموده‌اند:
 
مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَلْیبْدَأْ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیرِهِ وَ لْیکنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلَالِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ؛ هر کس خود را در معرض پیشوایی و الگو بودن برای دیگران می‌گذارد، اوّل باید شروع به تأدیب و تربیت خود کند؛ بعد شروع به تربیت مردم کند. و لکن تربیت و تأدیب او با سیره و روش و رفتارِ خود، باید پیش از تأدیب و تربیت با زبان باشد. و کسی که خود را تعلیم می‌دهد و تأدیب می‌کند، بیشتر مستحقِ‌ّ اجلال و تکریم است، از آن کسی که می‌خواهد دیگران را تأدیب کند، در حالی که خودش را تأدیب نکرده است[1].
 
قدم دوم، انتخاب همسر. پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله در حدیثی زیبا خطاب به تمامی مؤمنین فرموده‌اند:
 
أَنْکحُوا الْأَکفَاءَ وَ انْکحُوا فِیهِمْ وَ اخْتَارُوا لِنُطَفِکمْ؛ با همسران هم‌سطح و هم‌شأن ازدواج کنید و برای پرورش و رشد نطفه‌های خود [یعنی فرزندان آینده‌تان]، بهترین‌ها را انتخاب کنید[2].
 
البته توجه داشته باشیم که طبق آموزه‌های دینی، منظور از سطح و شأن، مدرک دانشگاهی و شهر محل سکونت و محله بالا یا پایین شهر بودن و شغل و میزان درآمد و قد و قیافه و هیکل نیست، بگذریم که برخی فکر می‌کنند اگر اسمشان با ب شروع می‌شود، باید دنبال همسری بگردند که اسم او هم با ب شروع بشود!
 
قدم سوم. انتخاب زمان مناسب. البته انتخاب زمان مناسب برای هر کاری لازم است، اما در این نقشه گنج، منظور زمان مناسب برای اقدام به انعقاد نطفه است. در مورد این قدم، دستورات مفصلی از معصومین علیهم‌السلام پیرامون زمان و شرایط مناسب و همچنین زمان و شرایط غیرمناسب آمده که با یک جستجوی ساده می‌توانید آن‌ها را پیدا کنید[3].
 
قدم چهار. دوران بارداری. ازجمله قدم‌های مهم برای رسیدن به گنج، این دوران است که تأثیرات ویژه‌ای روی فرزند می‌گذارد. در این دوران سفارش‌های متعددی نسبت به انجام اعمال عبادی و خواندن قرآن شده و حتی در مورد خوردن بعضی خوراکی‌های خاص نیز روایاتی به ما رسیده است. ازجمله این حدیث زیبا از پیامبر گرامی اسلام: اَطْعِمُوا الْمَرأَةَ فی شَهْرِها الَّذی تَلِدُ فیهِ التَّمْرَ فَاِنَّ وَلَدَها یَکونُ حَلیما نَقیّا؛ به زن، در ماهی که زایمان می‌کند [که همان ماه آخر است]، خرما بدهید، چراکه [این کار باعث می‌شود] فرزند او بردبار و پاک شود[4].
 
از آنجا که قرار است به بهانه دعای 25 صحیفه سجادیه، مروری بر روش صحیح تربیت فرزند داشته باشیم، سراغ ادامه دعا می‌رویم و به امید خدا قدم‌های بعدی را در قطعه‌های بعدی در حاشیه فرازهای دعای امام سجاد علیه‌السلام می‌خوانیم.


پی‌نوشت:
[1]. نهج‌البلاغه، صفحه 480، حکمت 73.
[2]. کافی، جلد ‌5، صفحه 332، حدیث 3.
[3]. ازجمله این حدیث امام رضا علیه‌السلام: لا تَقْرَبِ النِّساءَ فی اَوَّلِ اللَّیْلِ لا شِتاءً وَ لا صَیْفا وَ ذلِکَ اَنَّ الْمَعِدَةَ وَ الْعُروقَ تَـکونُ مُمْتَلِئَةً وَ هُوَ غَیْرُ مَحْمودٍ، یُتَخَوَّفُ مِنْهُ الْقولَنْجُ وَ الفالِجُ، وَ الْلَّقْوَةُ وَ النِّقرِسُ، وَ الْحَصاةُ وَ التَّقْطیرُ، وَ الْفَتْقُ وَ ضَعْفُ الْبَصَرِ وَ الدِّماغِ. فَاِذا اُریدَ ذلِکَ فَلْیَکُنْ فی آخِرِ اللَّیْلِ؛ فَاِنَّهُ اَصَحُّ لِلْبَدَنِ، وَ اَرْجی لِلْوَلَدِ، وَ اَذْکی لِلْعَقْلِ فِی الْوَلَدِ الَّذی یُقْضی بَیْنَهُما؛ آغاز شب، چه در زمستان و چه در تابستان، با زنان آمیزش مکن، این بدان جهت است که معده و رگ‌ها پُر هستند و این وضعیت مناسبی [برای آمیزش] نیست و بیم قولنج و فلج و لقوه چانه و نِقرس و سنگ [کلیه] و چکایش بول و فتق و ضعف در بینایی و ذهن می‌رود. پس اگر قصد آمیزش دارد، باید در پایان شب انجام دهد که برای بدن، صحت‌افزاتر و برای فرزنددار شدن امیدبخش‌تر و برای باهوش شدن فرزندی که در این میان پدید می‌آید، بهتر است. طب الامام الرضا علیه‌السلام، صفحه 64.
[4]. مکارم الأخلاق، صفحه 169.